Na het ongeluk...
Omgaan met een nare gebeurtenis
Drs. Tamar de Vos - van der Hoeven - mei 2024
Hoe graag we het ook zouden willen, het is niet te voorkomen dat kinderen ergens in hun jeugd een of meerdere nare gebeurtenissen meemaken. Dit kan een gebeurtenis zijn waar ze getuigen van zijn, zoals bijvoorbeeld geweld op straat of een ongeluk of brand zien. Maar het kan ook dat jij en je kind zelf betrokken zijn bij een ongeluk, een dierbare plotseling komt te overlijden of er bij jullie ingebroken wordt.
Wanneer je samen met je kind een nare gebeurtenis meemaakt, kan het voor jou als ouder extra lastig zijn om je kind te helpen. Want naast alle emoties en reacties van je kind, moet je ook zelf verwerken wat jullie hebben meegemaakt.
Tijdens de gebeurtenis
Op het moment dat kinderen slachtoffer zijn van een nare gebeurtenis of wanneer ze er getuigen van zijn, zien we vaak dat ze eerst heel stil worden. Ze sluiten zich als het waren af of verstijven. Dit is een overlevingsmechanisme.
Bij overdonderende gebeurtenissen vertonen mensen over het algemeen een vecht-of-vluchtreactie. Wanneer je brein gevaar detecteert, reageert je lichaam met paniek. Dit zorgt ervoor dat je lichaam stresshormonen gaat produceren, dat je hartslag omhoog gaat en dat je je spieren aanspant. Je bent klaar om te reageren. Ofwel door de confrontatie aan te gaan (vechten), ofwel door te vluchten. Maar bevriezen is ook een veel geziene reactie. Zeker wanneer je erg overdonderd bent door wat er gebeurd is en je geen tijd of voldoende informatie hebt om te bepalen hoe je het beste kunt reageren. Vooral bij kinderen, wanneer ze geconfronteerd worden met een ingrijpende gebeurtenis zien we dit. Ze weten niet hoe ze moeten reageren en verstijven daarom. Ze zijn zo totaal overdonderd dat ze tijdelijk niet reageren. Maar uiteraard zijn er ook kinderen die direct reageren met paniek en angst.
Je kunt je kind in het moment zelf helpen door te benoemen wat er is gebeurd. Natuurlijk heeft je kind dit gezien of zelf meegemaakt, maar vaak voert ongeloof en verbijstering in eerste instantie de boventoon. Door te vertellen wat er gebeurd is, help je kind wijs te worden uit alles wat op hem/haar afkomt.
Omgaan met een nare gebeurtenis
Drs. Tamar de Vos - van der Hoeven - mei 2024
Hoe graag we het ook zouden willen, het is niet te voorkomen dat kinderen ergens in hun jeugd een of meerdere nare gebeurtenissen meemaken. Dit kan een gebeurtenis zijn waar ze getuigen van zijn, zoals bijvoorbeeld geweld op straat of een ongeluk of brand zien. Maar het kan ook dat jij en je kind zelf betrokken zijn bij een ongeluk, een dierbare plotseling komt te overlijden of er bij jullie ingebroken wordt.
Wanneer je samen met je kind een nare gebeurtenis meemaakt, kan het voor jou als ouder extra lastig zijn om je kind te helpen. Want naast alle emoties en reacties van je kind, moet je ook zelf verwerken wat jullie hebben meegemaakt.
Tijdens de gebeurtenis
Op het moment dat kinderen slachtoffer zijn van een nare gebeurtenis of wanneer ze er getuigen van zijn, zien we vaak dat ze eerst heel stil worden. Ze sluiten zich als het waren af of verstijven. Dit is een overlevingsmechanisme.
Bij overdonderende gebeurtenissen vertonen mensen over het algemeen een vecht-of-vluchtreactie. Wanneer je brein gevaar detecteert, reageert je lichaam met paniek. Dit zorgt ervoor dat je lichaam stresshormonen gaat produceren, dat je hartslag omhoog gaat en dat je je spieren aanspant. Je bent klaar om te reageren. Ofwel door de confrontatie aan te gaan (vechten), ofwel door te vluchten. Maar bevriezen is ook een veel geziene reactie. Zeker wanneer je erg overdonderd bent door wat er gebeurd is en je geen tijd of voldoende informatie hebt om te bepalen hoe je het beste kunt reageren. Vooral bij kinderen, wanneer ze geconfronteerd worden met een ingrijpende gebeurtenis zien we dit. Ze weten niet hoe ze moeten reageren en verstijven daarom. Ze zijn zo totaal overdonderd dat ze tijdelijk niet reageren. Maar uiteraard zijn er ook kinderen die direct reageren met paniek en angst.
Je kunt je kind in het moment zelf helpen door te benoemen wat er is gebeurd. Natuurlijk heeft je kind dit gezien of zelf meegemaakt, maar vaak voert ongeloof en verbijstering in eerste instantie de boventoon. Door te vertellen wat er gebeurd is, help je kind wijs te worden uit alles wat op hem/haar afkomt.
Wanneer je zelf te veel van slag bent door wat er gebeurd is, is het goed om zo snel mogelijk iemand te vinden die je kind kan ondersteunen. Je kind mag zien dat jij ook geraakt bent door het gebeurde, maar jouw angst/ paniek moet niet die van je kind vergroten. Wat ondersteuning van een buitenstaander kan dan uitkomst brengen.
Wanneer je samen met je kind iets erg meemaakt of getuigen bent van iets naars, dan kan je impuls zijn zo snel mogelijk weg te gaan uit de situatie. Maar vaak is het verstandiger even te blijven en te zien wat er gebeurt (uiteraard alleen wanneer dit veilig kan en er geen lichamelijke zorg voor jouw of je kind nodig is). Focus dan vooral op de hulp die op gang komt. Zo ziet je kind dat er nadat er iets naars is gebeurd, er mensen komen om te helpen. Vertel dat er misschien een ambulance komt of de politie. Bespreek dat ze mogelijk de sirene aan hebben en leg uit waarom dat is. Door je kind informatie te geven over wat er gebeurt en waarom mensen op een bepaalde manier reageren, help je je kind de situatie beter te begrijpen.
De dagen daarna
De eerste dagen kan je kind erg worstelen met wat er gebeurd is. Je kan hier als ouder van schrikken en je hier zorgen over maken. Je kunt je afvragen of je kind mogelijk getraumatiseerd is. Maar dit is echt nog niet nodig in die eerste dagen. Een heftige reactie na een ingrijpende gebeurtenis hoort erbij en is normaal en gezond. Juist door uiting te geven aan alle verwarrende emoties, verwerkt je kind wat er gebeurd is. Die eerste dagen is het belangrijk dat alle emoties er mogen zijn. De meest waargenomen emoties zijn boosheid, angst en verdriet. Maar soms toont je kind ook weinig emoties. Het is dan goed het gebeurde even te laten rusten maar je kind wel goed in de gaten te houden.
Na een ingrijpende gebeurtenis hebben kinderen vaak moeite met alleen zijn of van huis zijn. Ze willen niet afspreken met vriendjes, willen niet naar school en jonge kinderen blijven ook thuis vaak dicht in jou in de buurt. Ook bij het slapen gaan, vinden ze het moeilijk om alleen in hun kamer te blijven. Gedeeltelijk kan dit komen door angst om alleen te zijn. Maar na een nare gebeurtenis hebben kinderen vaak ook last van slapeloosheid en nachtmerries. Je zoon/dochter ziet dus niet alleen op tegen het alleen zijn, maar ook tegen wat de nacht kan brengen.
Veel ouders melden na een ingrijpende gebeurtenis in het leven van hun kind vaak ook een terugval in gedrag dat je eigenlijk alleen op een jongere leeftijd verwacht. Kinderen kunnen weer moeite krijgen met de zindelijkheid, slechter gaan eten, minder zelfstandig zijn et cetera. Bij jonge kinderen zien we soms zelfs een terugval in ontwikkeling door weer minder te gaan praten of te stoppen met lopen. Het verwerken van de gebeurtenis vraagt dan zo veel van het kind dat alle aandacht en energie daarnaar toe gaat. Je kind kan hiermee ook extra steun van jou als ouders vragen.
Op school kunnen kinderen moeite hebben met concentreren en soms kunnen leerproblemen de kop op steken. Het verwerken vraagt zoveel van het kind dat er even minder inzet is voor school. Om dezelfde reden kunnen sport of hobby ook even op het tweede plan raken. Je kind heeft er even geen interesse in en kan zich er niet toe zetten. Al zien we ook dat kinderen in hun sport of hobby juist hun uitlaatklep en afleiding vinden.
Dat je kind na een ingrijpende gebeurtenis wat angstiger kan zijn, zal je weinig verbazen. Maar we zien ook vaak agressief of juist heel erg teruggetrokken gedrag. Je kind kan de eerste week (weken) na de gebeurtenis somber zijn en soms moeten huilen zonder dat daar een directe aanleiding voor is. En kinderen klagen ook vaak over lichamelijke ongemakken. Ze hebben buikpijn, hoofdpijn of voelen zich algeheel onwel. Dit kan een manier zijn om niet naar school te hoeven en bij jou te kunnen blijven. Maar over het algemeen zijn de lichamelijke klachten er wel echt. Het lichaam van je kind reageert op alles wat je kind moet verwerken.
De invloed van leeftijd
Nu reageert een jong kind natuurlijk heel anders op een nare gebeurtenis dan een puber. Baby's krijgen hier over het algemeen heel weinig van mee. Zij reageren vooral op alle onrust en het lawaai. Wanneer ze eenmaal uit de situatie zijn en jij als ouder voldoende rust kunt uitstralen en het gewone ritme weer kunt oppakken, zien we over het algemeen weinig verdere reactie.
Op de basisschoolleeftijd zien we dat kinderen veel beter begrijpen wat er gebeurd is en hier ook flink over na kunnen denken/ piekeren. Zaken die herinneren aan de gebeurtenis kunnen voor een sterke reactie zorgen. Op deze leeftijd kunnen kinderen ook flink bezig zijn met de emoties van de betrokkenen om zich heen. Sommige kinderen kunnen zich ook verantwoordelijk voelen voor wat er gebeurd is of worstelen met schuldgevoelens. Terwijl er bijna nooit sprake is van verantwoordelijkheid of schuld bij het kind. Hiermee trekken ze het gebeurde naar zich toe om er zo meer grip op te krijgen. Het idee dat ze iets anders hadden kunnen doen, geeft ze meer controle dan het idee dat het ze zomaar is overkomen. Want dan kan het gewoon weer gebeuren.
In de puberteit zien we dat jongeren reageren met opstandig, brutaal en soms agressief gedrag. Het pubergedrag kan flink toenemen. Ze ervaren vaak een gevoel van schaamte over de emoties rond de gebeurtenis. In de puberteit proberen kinderen steeds meer los te komen van hun ouders, terwijl ze na zo'n ingrijpende gebeurtenis ervaren dat ze hun ouders nog hard nodig hebben. Dit verwart ze en maakt ze opstandig. Ze kunnen als tegenactie hierdoor plotseling overhaaste beslissingen nemen of onverstandige keuzes maken. Of ze zoeken afleiding en verdoving in alcohol en drugs.
Wat kan je als ouder doen?
Na een indrukwekkende gebeurtenis is de kans groot dat je kind het een tijdje moeilijk zal hebben. Dit vraagt om geduld en begrip. Zie soms wat door de vingers en realiseer je dat boosheid of ongewenst gedrag niet echt op jou gericht is. Je kind heeft het moeilijk en reageert zich wat af. Dit betekent overigens niet dat je plotseling maar alle regels en structuur moet laten varen. In tegendeel, een stabiele omgeving met een duidelijke structuur biedt juist duidelijkheid en steun. Probeer dus zo snel mogelijk weer het gewone ritme van de dag/ week op te pakken.
Wanneer je het zelf ook moeilijk hebt met wat er gebeurd is, kan het goed zijn hulp of ondersteuning te zoeken voor jezelf en iemand te zoeken die je kind wat extra kan ondersteunen. Dit hoeft niet meteen professionele hulp te zijn, vaak kunnen mensen in jullie directe omgeving een hoop steun bieden. Kinderen hebben het snel in de gaten wanneer hun ouder het moeilijk heeft en kunnen zich dan groter/sterker gaan voordoen dan ze zijn. Je wilt niet dat je zoon/dochter zijn/haar gevoelens gaat onderdrukken om jou te ontlasten. Iemand die jouw kind goed kent, maar niet geraakt is door de gebeurtenis, kan je kind dan extra ondersteunen.
Het is dus verstandig om de omgeving van je kind op de hoogte te stellen van wat er is gebeurd. Zo kunnen ze wat extra steun bieden en kun je wat extra begrip voor eventueel onverwacht gedrag of verdriet/ boosheid van je kind krijgen. Als de omgeving weet wat je kind is overkomen, zullen ze hem/ haar beter begrijpen.
Voor het verwerken van wat er gebeurd is, is het belangrijk dat je kind er open over kan praten. Probeer zo min mogelijk voor je kind te verzwijgen. Ook informatie waarvan jij misschien denkt dat het moeilijk is voor je kind om te horen (bijvoorbeeld dat er iemand ernstig gewond is geraakt bij het ongeluk dat jullie hebben gezien) is vaak beter om te delen. Niet weten is vaak beangstigender dan iets naars wel weten, zodat je kind het kan verwerken. Geef zoveel mogelijk antwoord op de vragen van je kind en geeft steeds uitleg op het niveau van je zoon/dochter. Je kijkt daarbij wel steeds of je kind iets met de informatie kan. Met sommige informatie kan je kind helemaal niets. Dan hoef je dit ook niet te delen. En ook niet op alle vragen is een antwoord. Soms weet je gewoon niet waarom iets gebeurd is.
Verschillende activiteiten kunnen ook helpen bij het verwerken. Zo kun je samen met je kind bloemen gaan leggen op de plaats waar jullie een ongeluk gezien hebben, kunnen jullie samen een afscheidsbrief schrijven aan een dierbare die is overleden, kan je kind een rol krijgen bij de crematie of kan je een tekening maken voor de mensen die jullie geholpen hebben na het ongeluk. Kijk samen met je kind wat hij/ zij fijn vindt om te doen.
Wanneer hetgeen er gebeurd is ook in de krant of op TV komt, wees er dan extra alert op wat je kind hiervan ziet. Bekijk/lees berichtgeving zoveel mogelijk samen en waak er voor dat je kind hier te veel mee bezig is. Soms is de TV uit of de krant wegleggen beter. Al kan de berichtgeving ook juist informatie geven die helpt bij het verwerken en aanknopingspunten geven voor een gesprek. Wees steeds bereikbaar voor je kind wanneer hij/zij wil praten of ondersteuning wil, maar gun je zoon/ dochter ook de kans om het een tijdje te laten rusten.
Wanneer je merkt dat je kind na een paar maanden nog steeds veel bezig is met wat er gebeurd is, nog steeds erg prikkelbaar is of wanneer je kind bepaalde situaties bewust ontwijkt, dan kan het verstandig zijn professionele hulp in te schakelen. Je huisarts kan je dan een doorverwijzing geven.
Er zijn verschillende boeken voor kinderen over ingrijpende gebeurtenissen die kunnen plaats vinden in het leven van een kind. Ze kunnen zo hun gevoelens beter leren begrijpen en herkenning vinden in deze boeken. (Hoewel deze lijst zorgvuldig is samengesteld, kan Opvoedadvies.nl niet instaan voor de kwaliteit van deze boeken). Voor meer informatie en de mogelijkheid om het boek te kopen bij bol.com klik je op de titel:
- Ik wil je iets vertellen, Lotte Hendriks
- De wensbloem, Nathalie Slosse
- Achtste-groepers huilen niet, Jacques Vriens
- Ik blijf in bed, Cees Rutgers
- De school is weg!, Jacques Vriens
- Hoe verwerk ik het?, Anita Naik
- Survivalgids - Wat als je iets heel ergs meemaakt? - Eva Kestens
- Heeft je kind een trauma? - Melissa Golberg Mintz (onze recensie)
Heeft u naar aanleiding van dit artikel vragen of wilt u een persoonlijk advies, dan kunt u hier terecht: Stel uw vraag of advies aan huis
